Τα έθιμα της Πρωτομαγιάς

Επιμέλεια: Μαίρη Κάντα

Γνωστός στους διάφορους πολιτισμούς με διαφορετικά ονόματα, ο μήνας Μάιος ονομάστηκε έτσι από την ρωμαϊκή θεότητα Maja (Μάγια) της οποίας το όνομα προήλθε με την σειρά του από την ελληνική λέξη "Μαία" που σημαίνει "τροφός" και "μητέρα".

Η Μάγια ταυτίστηκε και με την Ατλαντίδα νύμφη Μαία, μητέρα του Ερμή στο οποίο και αφιερώθηκε ο μήνας. Ήδη από την εποχή των Ρωμαίων, η αρχή του μήνα σηματοδοτούνταν από τον εορτασμό της Αγαθής Θεάς ενώ σε όλη την διάρκεια του τελούνταν γιορτές συνδεδεμένες με την ευφορία των αγρών. Η φυσιογνωμία του Μαϊου στη λαϊκή αντίληψη είναι δίσημη. Σ΄αυτήν συνυπάρχει το καλό και το το κακό, η αναγέννηση και ο θάνατος. Όλες αυτές οι ιδιότητες συγκλίνουν και συγκεντρώνονται στη πρώτη του μέρα, την Πρωτομαγιά. Ο εθιμικός εορτασμός της ως της τελικής νίκης του καλοκαιριού κατά του χειμώνα, της ζωής κατά του θανάτου έχει μακρότατη παράδοση με ρίζες που ανάγονται σε προχριστιανικές αγροτικές παγανιστικές λατρευτικές τελετές που αποσκοπούσαν στη γονιμότητα των αγρών.

Η Πρωτομαγιά, για τους αρχαίους Έλληνες ήταν μέρα της αναγέννησης της φύσης, της ζωής και του έρωτα αλλά και ημέρα ανάστασης των νεκρών. Επίσης θεωρούνταν και ημέρα της μαχητικότητας, της μαγείας και του πολέμου. Εορταζόνταν με έντονες εορτές όπως η έξοδος των ανθρώπων στη ύπαιθρο με συνοδεία χορών και τραγουδιών και το μάζεμα λουλουδιών για να φτιαχτούν στεφάνια. Κατά την ημέρα εκείνη έβγαινε η βασίλισσα του Μαίου και γινόταν μια λατρευτική πομπή προς τιμήν του Ηλίου και των Ωρών (Εποχών). Στη πομπή περιφερόταν ένα πράσινο κλαδί που μόλις είχε πετάξει φύλλα. Το τύλιγαν με ταινίες και πάνω του κρεμούσαν σύκα, διάφορα ψωμάκια και μικρά φλασκιά γεμάτα κρασί, λάδι και μέλι. Πολλά από τα αρχαία έθιμα την ημέρα της Πρωτομαγιάς έχουν επιβιώσει μέχρι και σήμερα.

Το πιο γνωστό έθιμο είναι η πρωτομαγιάτικη έξοδος για "να πιάσουμε τον Μάη". Οι άνθρωποι ξεχύνονται στη ύπαιθρο χορεύοντας και τραγουδώντας και μαζεύουν λουλούδια για να φτιάξουν όμορφες ανθοδέσμες ή να πλέξουν στεφάνια, τα οποία στη συνέχεια τοποθετούν σε μια εμφανή θέση του σπιτιού, συνήθως στη πόρτα της εισόδου. Παλιότερα το στεφάνι του Μάη έπρεπς να ΄χει ορισμένα λουλούδια για να πιάσουν οι ευχές που έκαναν οι νοικοκυρές. Για παράδειγμα, για να είναι ανθισμένο το σπίτι, το στεφάνι θα έπρεπε να έχει, τριαντάφυλλα, γαρύφαλα, βιόλες και γεράνια, ενώ για να είναι γεμάτο το σπίτι θα έπρεπε να έχει στάχια και λουλούδια του κάμπου, όπως μαργαρίτες και παπαρούνες. Το έθιμο του μαγιάτικου στεφανιού το συναντάμε σ΄όλη την Ελλάδα καθώς και σε κάποιες χώρες του εξωτερικού. Όμως υπάρχουν και κάποια πρωτομαγιάτικα έθιμα που είναι γνωστά μόνο σε ορισμένες περιοχές. Γι αυτά τα έθιμα θα μιλήσουμε σήμερα.

Ας ξεκινήσουμε λοιπόν πρώτα με το έθιμο των Μεγάρων που επικρατεί μέχρι τις μέρες μας, καθώς όλοι σχεδόν οι Μεγαρίτες και οι Μεγαρίτισσες γνωρίζουν το έθιμο που γίνεται την παραμονή της Πρωτομαγιάς. Σύμφωνα με το έθιμο αυτό, οι αρραβωνιασμένες νέες, ντυμένες με την παραδοσιακή νυφική ενδυμασία, τα "κατιφένια" προσφέρουν στη μητέρα του αρραβωνιαστικού τους ένα στεφάνι με λουλούδια σε ένδειξη σεβασμού. Το στεφάνι αυτό αποκαλείται "Μάης". Μαζί με το στεφάνι προσφέρουν μια στολισμένη κουλούρα ψωμιού, κόκκινα αυγά και κουλούρια του Μάη. Παλιότερα στο φτιάξιμο του στεφανιού βοηθούσαν την νύφη τραγουδώντας και οι φιλενάδες, ενώ τα τελευταία είκοσι περίπου χρόνια υπάρχουν γυναίκες που ασχολούνται ειδικά με την κατασκευή του στεφανιού. Όταν λοιπόν ετοιμαστεί το στεφάνι, η μέλλουσα νύφη μαζί με τις φίλες της το μετέφεραν στο σπίτι του γαμπρού. Οι κοπέλες συνοδεύονταν υποχρεωτικά από ένα αγόρι προεφηβικής ηλικίας ο οποίος κρατά ένα μπουκάλι κόκκινο κρασί και θα το παραδώσει στο πεθερό της νύμφης. Στη επιστροφή αυτής της πομπής, ο γαμπρός στέλνει και αυτός πλούσια δώρα στο σπίτι της νύμφης, χωρίς όμως στεφάνι. Παρόμοιο έθιμο υπάρχει και στη Σκόπελο.Η νύμφη χαρίζει ένα στεφάνι από λουλούδια στη πεθερά. Το στεφάνι πρέπει να έχει οπωσδήποτε μια μεγάλη κορδέλα, που την δένουν φιόγκο και στερεώνουν επάνω του ένα χρυσό νόμισμα, το πρώτο χρόνο. Συνοδεύεται με καλαθάκι γεμάτο κουλουράκια και την απαραίτητη κανάτα, που περιέχει γάλα και καφέ.

Την παραμονή της πρωτομαγιάς τα κορίτσια του χωριού στο Δήμο Κόζιακα μαζεύουν κλήδωνα, ένα είδος λουλουδιού και άλλα λουλούδια και τα βάζουν μέσα σε μια στάμνα. Στη συνέχεια, κάνουν το γύρο του χωριού κρατώντας την και τραγουδώντας,Έπειτα, μαζεύονται στην πλατεία του χωριού και χορεύουν γύρω από την καλύβα, την οποία έφτιαξαν την ίδια ημέρα τα αγόρια του χωριού. Όταν τελειώσουν το χορό, κρύβουν τη στάμνα με τα λουλούδια από τα αγόρια και εκείνα ψάχνουν να τη βρουν. Το επόμενο βράδυ, τα κορίτσια μαζεύονται στην πλατεία όπου φανερώνουν τη στάμνα και βγάζουν από μέσα τα λουλούδια, ευχόμενες για την καλή τους τύχη. Στη συνέχεια, θα κάψουν την καλύβα και γύρω από αυτή θα στηθεί χορός από τα κορίτσια και τα αγόρια .

Στη Κοζάνη πάλι συνηθίζεται τα χαράματα της Πρωτομαγιάς, όλα τα κορίτσια του χωριού να ντύνονται με τοπικές παραδοσιακές φορεσιές, να βγαίνουν έξω από το χωριό, να μαζεύουν λουλούδια και φτιάχνουν στεφάνια. Τρίβουν τα μάγουλά τους με παπαρούνες για να κοκκινίσουν και δένουν στο κεφάλι ή στη μέση χλωρή βρίζα για να μην πονούν ενώ στη συνέχεια χορεύουν και τραγουδούν παλαιά δημοτικά τραγούδια που αναφέρονται στο Μάη. Αργότερα, μέσα στο πρωινό, κατεβαίνουν στην πλατεία του χωριού όπου και χορεύουν κρατώντας λουλούδια.Άλλο δρώμενο της Πρωτομαγιάς στης Ελλάδα κατά τα νεότερα χρόνια ήταν η ανάσταση του Μαγιόπουλου. Στο Ζαγόρι της Ηπείρου, ένα παιδί ξάπλωνε στο χλωρό χορτάρι και τα κορίτσια το στόλιζαν με άνθη και πράσινα κλαδιά. Ύστερα, κάθονταν γύρω του και του τραγουδούσαν τον "κομμό", το θρήνο και τον οδυρμό μέχρι που να "αναστηθεί" και μαζί με αυτόν όλη η φύση και η πλάση. Το ίδιο έθιμο, τελείται την Πρωτομαγιά και στη Καστανιά Στυμφαλίας και ονομάζεται "Φουσκοδέντρι". Στη Ναύπακτο, το μαγιόπουλο συνοδεύουν γέροι με φουστανέλες βαστώντας στο ένα χέρι κουδούνια, στολισμένα με ανθισμένη ιτιά.

Τελειώνοντας, σε πολλά χωριά της Β. Εύβοιας υπάρχει το έθιμο της πιπεριάς με ελάχιστες παραλλαγές. Στο Αρτεμίσιο, από τα χαράματα της Πρωτομαγιάς, ντύνουν ένα άνθρωπο του χωριού "πιπεριά", βάζοντας σε όλο το σώμα του φτέρες. Του φοράνε και ένα κουδούνι και ξεκινάει. Μαζί του ακολουθεί κι ένας συγχωριανός με ένα τσαπί ακουμπισμένο στη πλάτη του. Αυτός είναι ο "γεωργός". Ο "γεωργός" και ο "πιπεριάς" γυρίζουν από σπίτι σε σπίτι σε όλο το χωριό τραγουδώντας. Ο νοικοκύρης του σπιτιού τους ραντίζει με νερό, ενώ ο "γεωργός" με το τσαπί χτυπά δύο τσαπιές στο χώμα έξω από το σπίτι. Το ίδιο έθιμο υπάρχει και στη Ιστιαία, αλλά εκεί "πιπεριά" ντύνεται μια γυναίκα.

Καλή Πρωτομαγιά σε όλους!