Επιμέλεια: Μαίρη Κάντα
“Είχε στα μπράτσα του σταυρούς, σπαθιά ζωγραφισμένα, μια μπαλαρίνα στην κοιλιά, που εχόρευε γυμνή κι απά στο μέρος της καρδιάς στιγματισμένην είχε με στίγματ΄ ανεξάλειπτα μιαν άγρια καλλονή...” λέει ένας στίχος του Νίκου Καββαδία, που περιγράφει με ιδιαίτερα γλαφυρό τρόπο τα τατουάζ που φέρει το σώμα ενός ναυτικού. Τα τατουάζ είναι το σημερινό μας θέμα αγαπητοί αναγνώστες, μία πανάρχαια τέχνη η οποία τα τελευταία χρόνια έχει γίνει μόδα για πολλούς νέους. Τι λέτε; Θέλετε να μάθουμε περισσότερα για την ιστορία των τατουάζ;
Η λέξη tattoo (τατουάζ) προέρχεται από την Πολυνησιακή λέξη “ta” που σημαίνει “χτυπώ κάτι” και την Ταϊτινή “tatau” που σημαίνει “μαρκάρω/σημαδεύω κάτι”. Άλλη εκδοχή όμως αναφέρει πως το τατουάζ (tattoo) πήρε το όνομα του από τον ήχο που έκαναν τα εργαλεία πάνω στο δέρμα και το διαρκές “τα, τα, τα” που ακουγόταν στην διάρκεια του χτυπήματος. Ο αντίστοιχος όρος στα ελληνικά είναι “δερματοστοιχία”. Τα τατουάζ δημιουργούνται με την εισαγωγή έγχρωμων υλικών κάτω από την επιφάνεια δερμάτων. Το πρώτο τατουάζ πιθανώς δημιουργήθηκε από ατύχημα. Πολύ πιθανόν κάποιος να είχε μία μικρή πληγή και την έτριψε με το χέρι, που ήταν βρώμικο με αιθάλη και τέφρα από την φωτιά. Όταν το τραύμα επουλώθηκε, έμεινε μόνιμα ένα σημάδι.
Η τριβή καπνιάς πάνω σε πληγές ήταν μία αρχαία φαρμακευτική συνήθεια. Το κάρβουνο από τις στάχτες παρέμενε μέσα στις εγκοπές και τις έκανε πιο ορατές. Μία παρόμοια παράδοση υιοθετήθηκε από τους πρωτόγονους για να εκφράσουν την θλίψη τους για το θάνατο αγαπημένων προσώπων. Συνήθιζαν να χαράζουν το σώμα και να τρίβουν στάχτη μέσα στις τομές. Όταν οι τομές θεραπεύονταν, τα αδιάλυτα μόρια του κάρβουνου παρέμεναν μόνιμα μέσα στο δέρμα. Αυτές οι συνήθειες εξελίχθηκαν αργότερα σε προσχεδιασμένο τατουάζ του δέρματος.Οι πρώτες αρχαιολογικές καταχωρήσεις για το τατουάζ ανακαλύφθηκαν στις Αιγυπτιακές μούμιες οι οποίες χρονολογούνταν στο 2000 πΧ.
Το τατουάζ από την Αίγυπτο εξαπλώθηκε κατά μήκος των εμπορικών καθημερινών δρόμων σε όλη την περιοχή της Μεσογείου και ανατολικά στην Περσία και την Αραβία.Μέχρι το 2000 πΧ, η πρακτική του τατουάζ είχε φτάσει στη Κίνα κατά μήκος της Ασίας. Ο λαός της Νότιας Κίνας ανέπτυξε το δικό του στυλ τατουάζ. Μέχρι το 1100 πΧ το τατουάζ συναντιόνταν στη Φορμόζα, στις Φιλλιπίνες, στην Βόρνεο και την Πολυνησία.Ο λαός της Πολυνησίας πιθανά μετανάστευσε σε όλο τον Ειρηνικό, κατοικώντας σε νησιά όπως η Χαβάη, η Σαμόα και η Νέα Ζηλανδία παίρνοντας μαζί του τις τεχνικές και τα τελετουργικά του τατουάζ. Οι μεταναστεύσεις αυτές άρχισαν γύρω στο 450 πΧ και τελειώσανε με την αποίκηση της Νέας Ζηλανδίας γύρω στο 900 πΧ. Οι άρχαίοι Έλληνες φαίνεται να γνώριζαν την τεχνική αυτή ήδη από την Μυκηναική εποχή, ενώ η δερματοστιξία αναφέρεται στον Πλάτωνα, στον Αριστοφάνη και στον Ηρόδοτο.
Οι λόγοι χρήσης των τατουάζ διαφέρουν από λαό σε λαό, αλλά κυρίως χρησιμοποιούνταν σε γιορτές και για θρησκευτικούς σκοπούς. Οι Αραβικές φυλές σημάδευαν τα μέτωπα ή τα μάγουλα των νεαρών κοριτσιών και το αφαιρούσαν με ενεργό ασβέστη και σαπούνι όταν το κορίτσι παντρεύονταν. Στη περιοχή των Nagas της ανατολικής Ινδίας και της βόρειας Βιρμανίας και οι δύο σύζυγοι έφεραν αναγνωριστικά σημάδια. Στη Παραγουάη το τατουάζ ήταν ένα σύμβολο εφηβείας. Στους πολιτισμούς του Ειρηνικού το τατουάζ είχε τεράστια ιστορική σπουδαιότητα. Οι Πολυνήσιοι πιστεύουν ότι η πνευματική ή ζωοποιός δύναμη ενός ατόμου, καθορίζεται από τα τατουάζ του. Κατά την διάρκεια της ζωής ενός Πολυνήσιου τα γεωμετρικά τατουάζ του αυξάνονταν χρόνο με το χρόνο, ώσπου έφταναν να καλύπτουν ολόκληρο το σώμα του.
Οι άνθρωποι της Χαβάης είχαν την δική τους μέθοδο δερματοστιξίας, γνωστή ως “kakau”. Tην χρησιμοποιούσαν για την διαφοροποίηση μεταξύ τους, αλλά και για λόγους υγείας και προστασίας από τα κακά πνεύματα. Οι Μαορί της Νέας Ζηλανδίας δημιούργησαν την πιο εντυπωσιακή κουλτούρα tattoos τα “moko”, εφαρμόζοντας το ταλέντο τους από την ξυλογλυπτική, στο δέρμα. Το είδος αυτό της δερματοστιξίας τους καθόριζε ώς άτομα και χρησιμοποιούνταν ως αναμνήσεις μεγάλων μαχών και γενικά σημαντικών γεγονότων της ζωής τους. Στην Αφρική λόγω του σκούρου δέρματος, οι άνθρωπου δεν εφάρμοζαν tattoo, αλλά ανέπτυξαν ένα άλλο είδος στίξης. Χάραζαν το δέρμα τους με ξυράφι σε διάφορα σχήματα, ώστε με την επούλωση να σχηματίζονται σχέδια που έμοιαζαν με την ανάγλυφη γραφή Braille. Η τεχνική αυτή φυσικά εφαρμόζεται μέχρι σήμερα σε φυλές τις Αφρικής.
Οι Έλληνες έμαθαν τα τατουάζ από τους Πέρσες και οι Ρωμαίοι από τους Έλληνες. Ρωμαίοι συγγραφείς όπως ο Σενέκας, ο Βιργίλιος και ο Γαληνός αναφέρουν ότι πολλού σκλάβοι είχαν τατουάζ στο σώμα τους. Οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι τα εφάρμοζαν ως τιμωρία. Ηκουλτούρα των Κελτών, ήταν πλούσια σε τατουάζ. Οι σπείρες και τα γνωστά κέλτικα μοτίβα ήταν πολύ διαδεδομένα σαν σχέδια και συμβόλιζαν τις διαφορετικές πορείες που δύναται να ακολουθήσει ένα άνθρωπος στη ζωή του. Το 787 το τατουάζ απαγορεύτηκε από τον Πάπα στη Ρώμη σαν βαρβαρικό έθιμο, ενώ λίγους αιώνες νωρίτερα, ο βυζαντινός αυτοκράτορας Κωνσταντίνος το απαγόρευσε θεωρώντας ότι έτσι παραμορφώνεται το σώμα που αποτελεί κάτοπτρο της όψης του θεού.
Στα μέσα της δεκαετίας του 1960 το τατουάζ εμφανίζεται ξανά στη Ευρώπη. Έγινε συνώνυμο της ροκ και της πανκ μουσικής.Στα νεώτερα χρόνια ήταν ταυτισμένο με τους περιθωριακούς, τους μηχανόβιους και τους φυλακισμένους αλλά και διάφορα επαγγέλματα όπως ναυτικούς, εργάτες κλπ. Στις ταινίες ήταν χαρακτηριστικό των βαρυποινιτών και των μηχανόβιων μαζί με τα μακριά μαλλιά και τα δερμάτινα ρούχα. Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, με τη διαφήμιση που του γίνεται, εμφανίζεται από τους πεζοναύτες του Αμερικανικού στρατού ως τους Χίπις.
Το 1963 ο Μπρούνο ντε Πιγκάλ άνοιξε στο Παρίσι το πρώτο στούντιο τατουάζ. Ο Μάρλον Μπράντο υπήρξε χαρακτηριστικότερο παράδειγμα ζωντανής διαφήμισης του τατουάζ ως “στιγματισμένος” μηχανόβιος στις ταινίες του, ενώ αργότερα, στο τέλος της δεκαετίας του ΄80, η δημοτικότητα του τατουάζ εκτινάχθηκε στα ύψη με τα supermodels Στέφανι Σέιμουρ και Κάρε Ότις. Παράλληλα, μεγάλοι ηθοποιοί του Χόλιγουντ όπως ο Ρόμπερτ Ντε Νίρο, Τζούλια Ρόμπερτς, Τζόντι Φόστερ, Σόν Κόνερι, Νίκολας Κέιτζ, Σόν Πεν το υιοθέτησαν και έτσι δημιούργησαν καινούργιες συνθήκες αποδοχής και ανάπτυξης των τατουάζ σε Αμερική και Ευρώπη.
Τα τελευταία 30 χρόνια η προκατάληψη σχετικά με τα τατουάζ άρχισε να μειώνεται σταδιακά και σήμερα αποτελεί μέρος της δυτικής κουλτούρας και κοινωνίας, για πολλούς και διαφορετικούς λόγους: Μόδα, αισθητική, καλλωπισμός, ομαδοποίηση, αναφορά σε αγαπημένα πρόσωπα, θαυμασμός σε κάποια άλλα, ερωτισμός, αφού κυρίως οι γυναίκες το θεωρούν “σέξι”, σημάδι δύναμης για τους άντρες, όλα αυτά συνυπάρχουν χωρίς πρόβλημα και το τατουάζ είναι πλέον διαταξικό φαινόμενο σε ολόκληρο τον κόσμο. Φεστιβάλ Τατουάζ διοργανώνονται σε τοπική αλλά και διεθνή βάση όπως αυτό του Σίδνει, της Φρανκφούρτης, ενώ από το 1999 διοργανώνεται και στη χώρα μας Πανελλήνια Έκθεση Tattoo Art.
“Είχε στα μπράτσα του σταυρούς, σπαθιά ζωγραφισμένα, μια μπαλαρίνα στην κοιλιά, που εχόρευε γυμνή κι απά στο μέρος της καρδιάς στιγματισμένην είχε με στίγματ΄ ανεξάλειπτα μιαν άγρια καλλονή...” λέει ένας στίχος του Νίκου Καββαδία, που περιγράφει με ιδιαίτερα γλαφυρό τρόπο τα τατουάζ που φέρει το σώμα ενός ναυτικού. Τα τατουάζ είναι το σημερινό μας θέμα αγαπητοί αναγνώστες, μία πανάρχαια τέχνη η οποία τα τελευταία χρόνια έχει γίνει μόδα για πολλούς νέους. Τι λέτε; Θέλετε να μάθουμε περισσότερα για την ιστορία των τατουάζ;
Η λέξη tattoo (τατουάζ) προέρχεται από την Πολυνησιακή λέξη “ta” που σημαίνει “χτυπώ κάτι” και την Ταϊτινή “tatau” που σημαίνει “μαρκάρω/σημαδεύω κάτι”. Άλλη εκδοχή όμως αναφέρει πως το τατουάζ (tattoo) πήρε το όνομα του από τον ήχο που έκαναν τα εργαλεία πάνω στο δέρμα και το διαρκές “τα, τα, τα” που ακουγόταν στην διάρκεια του χτυπήματος. Ο αντίστοιχος όρος στα ελληνικά είναι “δερματοστοιχία”. Τα τατουάζ δημιουργούνται με την εισαγωγή έγχρωμων υλικών κάτω από την επιφάνεια δερμάτων. Το πρώτο τατουάζ πιθανώς δημιουργήθηκε από ατύχημα. Πολύ πιθανόν κάποιος να είχε μία μικρή πληγή και την έτριψε με το χέρι, που ήταν βρώμικο με αιθάλη και τέφρα από την φωτιά. Όταν το τραύμα επουλώθηκε, έμεινε μόνιμα ένα σημάδι.
Η τριβή καπνιάς πάνω σε πληγές ήταν μία αρχαία φαρμακευτική συνήθεια. Το κάρβουνο από τις στάχτες παρέμενε μέσα στις εγκοπές και τις έκανε πιο ορατές. Μία παρόμοια παράδοση υιοθετήθηκε από τους πρωτόγονους για να εκφράσουν την θλίψη τους για το θάνατο αγαπημένων προσώπων. Συνήθιζαν να χαράζουν το σώμα και να τρίβουν στάχτη μέσα στις τομές. Όταν οι τομές θεραπεύονταν, τα αδιάλυτα μόρια του κάρβουνου παρέμεναν μόνιμα μέσα στο δέρμα. Αυτές οι συνήθειες εξελίχθηκαν αργότερα σε προσχεδιασμένο τατουάζ του δέρματος.Οι πρώτες αρχαιολογικές καταχωρήσεις για το τατουάζ ανακαλύφθηκαν στις Αιγυπτιακές μούμιες οι οποίες χρονολογούνταν στο 2000 πΧ.
Το τατουάζ από την Αίγυπτο εξαπλώθηκε κατά μήκος των εμπορικών καθημερινών δρόμων σε όλη την περιοχή της Μεσογείου και ανατολικά στην Περσία και την Αραβία.Μέχρι το 2000 πΧ, η πρακτική του τατουάζ είχε φτάσει στη Κίνα κατά μήκος της Ασίας. Ο λαός της Νότιας Κίνας ανέπτυξε το δικό του στυλ τατουάζ. Μέχρι το 1100 πΧ το τατουάζ συναντιόνταν στη Φορμόζα, στις Φιλλιπίνες, στην Βόρνεο και την Πολυνησία.Ο λαός της Πολυνησίας πιθανά μετανάστευσε σε όλο τον Ειρηνικό, κατοικώντας σε νησιά όπως η Χαβάη, η Σαμόα και η Νέα Ζηλανδία παίρνοντας μαζί του τις τεχνικές και τα τελετουργικά του τατουάζ. Οι μεταναστεύσεις αυτές άρχισαν γύρω στο 450 πΧ και τελειώσανε με την αποίκηση της Νέας Ζηλανδίας γύρω στο 900 πΧ. Οι άρχαίοι Έλληνες φαίνεται να γνώριζαν την τεχνική αυτή ήδη από την Μυκηναική εποχή, ενώ η δερματοστιξία αναφέρεται στον Πλάτωνα, στον Αριστοφάνη και στον Ηρόδοτο.
Οι λόγοι χρήσης των τατουάζ διαφέρουν από λαό σε λαό, αλλά κυρίως χρησιμοποιούνταν σε γιορτές και για θρησκευτικούς σκοπούς. Οι Αραβικές φυλές σημάδευαν τα μέτωπα ή τα μάγουλα των νεαρών κοριτσιών και το αφαιρούσαν με ενεργό ασβέστη και σαπούνι όταν το κορίτσι παντρεύονταν. Στη περιοχή των Nagas της ανατολικής Ινδίας και της βόρειας Βιρμανίας και οι δύο σύζυγοι έφεραν αναγνωριστικά σημάδια. Στη Παραγουάη το τατουάζ ήταν ένα σύμβολο εφηβείας. Στους πολιτισμούς του Ειρηνικού το τατουάζ είχε τεράστια ιστορική σπουδαιότητα. Οι Πολυνήσιοι πιστεύουν ότι η πνευματική ή ζωοποιός δύναμη ενός ατόμου, καθορίζεται από τα τατουάζ του. Κατά την διάρκεια της ζωής ενός Πολυνήσιου τα γεωμετρικά τατουάζ του αυξάνονταν χρόνο με το χρόνο, ώσπου έφταναν να καλύπτουν ολόκληρο το σώμα του.
Οι άνθρωποι της Χαβάης είχαν την δική τους μέθοδο δερματοστιξίας, γνωστή ως “kakau”. Tην χρησιμοποιούσαν για την διαφοροποίηση μεταξύ τους, αλλά και για λόγους υγείας και προστασίας από τα κακά πνεύματα. Οι Μαορί της Νέας Ζηλανδίας δημιούργησαν την πιο εντυπωσιακή κουλτούρα tattoos τα “moko”, εφαρμόζοντας το ταλέντο τους από την ξυλογλυπτική, στο δέρμα. Το είδος αυτό της δερματοστιξίας τους καθόριζε ώς άτομα και χρησιμοποιούνταν ως αναμνήσεις μεγάλων μαχών και γενικά σημαντικών γεγονότων της ζωής τους. Στην Αφρική λόγω του σκούρου δέρματος, οι άνθρωπου δεν εφάρμοζαν tattoo, αλλά ανέπτυξαν ένα άλλο είδος στίξης. Χάραζαν το δέρμα τους με ξυράφι σε διάφορα σχήματα, ώστε με την επούλωση να σχηματίζονται σχέδια που έμοιαζαν με την ανάγλυφη γραφή Braille. Η τεχνική αυτή φυσικά εφαρμόζεται μέχρι σήμερα σε φυλές τις Αφρικής.
Οι Έλληνες έμαθαν τα τατουάζ από τους Πέρσες και οι Ρωμαίοι από τους Έλληνες. Ρωμαίοι συγγραφείς όπως ο Σενέκας, ο Βιργίλιος και ο Γαληνός αναφέρουν ότι πολλού σκλάβοι είχαν τατουάζ στο σώμα τους. Οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι τα εφάρμοζαν ως τιμωρία. Ηκουλτούρα των Κελτών, ήταν πλούσια σε τατουάζ. Οι σπείρες και τα γνωστά κέλτικα μοτίβα ήταν πολύ διαδεδομένα σαν σχέδια και συμβόλιζαν τις διαφορετικές πορείες που δύναται να ακολουθήσει ένα άνθρωπος στη ζωή του. Το 787 το τατουάζ απαγορεύτηκε από τον Πάπα στη Ρώμη σαν βαρβαρικό έθιμο, ενώ λίγους αιώνες νωρίτερα, ο βυζαντινός αυτοκράτορας Κωνσταντίνος το απαγόρευσε θεωρώντας ότι έτσι παραμορφώνεται το σώμα που αποτελεί κάτοπτρο της όψης του θεού.
Στα μέσα της δεκαετίας του 1960 το τατουάζ εμφανίζεται ξανά στη Ευρώπη. Έγινε συνώνυμο της ροκ και της πανκ μουσικής.Στα νεώτερα χρόνια ήταν ταυτισμένο με τους περιθωριακούς, τους μηχανόβιους και τους φυλακισμένους αλλά και διάφορα επαγγέλματα όπως ναυτικούς, εργάτες κλπ. Στις ταινίες ήταν χαρακτηριστικό των βαρυποινιτών και των μηχανόβιων μαζί με τα μακριά μαλλιά και τα δερμάτινα ρούχα. Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, με τη διαφήμιση που του γίνεται, εμφανίζεται από τους πεζοναύτες του Αμερικανικού στρατού ως τους Χίπις.
Το 1963 ο Μπρούνο ντε Πιγκάλ άνοιξε στο Παρίσι το πρώτο στούντιο τατουάζ. Ο Μάρλον Μπράντο υπήρξε χαρακτηριστικότερο παράδειγμα ζωντανής διαφήμισης του τατουάζ ως “στιγματισμένος” μηχανόβιος στις ταινίες του, ενώ αργότερα, στο τέλος της δεκαετίας του ΄80, η δημοτικότητα του τατουάζ εκτινάχθηκε στα ύψη με τα supermodels Στέφανι Σέιμουρ και Κάρε Ότις. Παράλληλα, μεγάλοι ηθοποιοί του Χόλιγουντ όπως ο Ρόμπερτ Ντε Νίρο, Τζούλια Ρόμπερτς, Τζόντι Φόστερ, Σόν Κόνερι, Νίκολας Κέιτζ, Σόν Πεν το υιοθέτησαν και έτσι δημιούργησαν καινούργιες συνθήκες αποδοχής και ανάπτυξης των τατουάζ σε Αμερική και Ευρώπη.
Τα τελευταία 30 χρόνια η προκατάληψη σχετικά με τα τατουάζ άρχισε να μειώνεται σταδιακά και σήμερα αποτελεί μέρος της δυτικής κουλτούρας και κοινωνίας, για πολλούς και διαφορετικούς λόγους: Μόδα, αισθητική, καλλωπισμός, ομαδοποίηση, αναφορά σε αγαπημένα πρόσωπα, θαυμασμός σε κάποια άλλα, ερωτισμός, αφού κυρίως οι γυναίκες το θεωρούν “σέξι”, σημάδι δύναμης για τους άντρες, όλα αυτά συνυπάρχουν χωρίς πρόβλημα και το τατουάζ είναι πλέον διαταξικό φαινόμενο σε ολόκληρο τον κόσμο. Φεστιβάλ Τατουάζ διοργανώνονται σε τοπική αλλά και διεθνή βάση όπως αυτό του Σίδνει, της Φρανκφούρτης, ενώ από το 1999 διοργανώνεται και στη χώρα μας Πανελλήνια Έκθεση Tattoo Art.
Σχόλια