Της Μαίρης Κάντα
Η πιο γλυκιά και παραδοσιακή μορφή των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς είναι αναμφισβήτητα ο Άϊ-Βασίλης.
Χοντρούλης, ροδομάγουλος, ντυμένος στα κόκκινα, συνεχώς χαρούμενος και γελαστός κουβαλώντας στη πλάτη του ένα τεράστιο σακίδιο γεμάτο από δώρα και φέρνοντας στα παιδιά όλου του κόσμου την χαρά, την ελπίδα και την ευτυχία της προσμονής. Ο Άγιος Βασίλης την παραμονή των Χριστουγέννων φορτώνει το έλκηθρο του, που το σέρνουν 8 τάρανδοι, με κάθε λογής παιχνίδια και αρχίζει το ταξίδι του. Ξεκινάει από το χωριό του στην Λαπωνία και γυρίζει όλο τον κόσμο για να μοιράσει δώρα στα παιδιά μένοντας για πάντα χαραγμένος στη καρδιά και στη ψυχή μας. Κάθε χρόνο το ταξίδι του Άι-Βασίλη ολοκληρώνεται την Πρωτοχρονιά, όταν γεμάτος δώρα μπαίνει από τις καμινάδες των τζακιών στα σπίτια και αφήνει κάτω από το στολισμένο δέντρο τα δώρα των παιδιών.
Η παράδοση σύμφωνα με την οποία ο Άι Βασίλης περνά μέσα από τις καμινάδες για να δώσει τα δώρα στα παιδιά, προέρχεται από τον Αμερικανό συγγραφέα Κλέμεντ Μουρ, ο οποίος έγραψε το 1823 ένα ποίημα με τίτλο "The night before Christmas" για να το διαβάσουν οι τρεις κόρες του. Ο Κλέμεντ Μουρ δανείστηκε την ιδέα της καμινάδας, μαζί με την ιδέα του ελκήθρου αλλά και των 8 ταράνδων που το σέρνουν από ένα φινλανδικό παραμύθι. Αλήθεια όμως, πόσοι από εμάς γνωρίζουμε την αληθινή ιστορία του Άη Βασίλη; Σε αυτό το κείμενο, το εορταστικό, αγαπητοί αναγνώστες θα μάθουμε τα πάντα για την ιστορία του Άγιου Βασίλη, για την παράδοση που επικρατεί αλλά και για την ιστορία του χρώματος της στολής που φοράει ο Άη Βασίλης. Τι λέτε αγαπητοί αναγνώστες; Θα θελατε να με ακολουθήσετε στο μαγικό ταξίδι του αγαπημένου άγιου των παιδιών μέσα στο χρόνο; Με οδηγό τον "Ρούντολφ" το αγαπημένο ελαφάκι του Άη Βασίλη ας αρχίσουμε αυτό το ταξίδι.....
Μπορεί η λαϊκή παράδοση να έχει δημιουργήσει την εικόνα ενός μόνο Αγίου προστάτη των φτωχών και διανομέα δώρων, ωστόσο στη διανομή δώρων εμπλέκονται δύο ορθόδοξοι Άγιοι, δύο διαφορετικά πρόσωπα. Πρόκειται για δύο Έλληνες επισκόπους, τον Μέγα Βασίλειο και τον Άγιο Νικόλαο. Ας γνωρίσουμε αρχικά καλύτερα την ζωή των δύο αυτών επισκόπων.Ο Άγιος Βασίλειος γεννήθηκε στην Νεοκαισάρεια του Πόντου γύρω στο 330 μΧ από εύπορη και ιδιαίτερα χριστιανική οικογένεια και μεγάλωσε στη Καισάρεια της Καπαδοκίας. Ο πατέρας του ήταν δικηγόρος και δάσκαλος ρητορικής στον Πόντο. Η μητέρα του ήταν από τις πιο μορφωμένες και ενάρετες γυναίκες της εποχής, κόρη χριστιανού μάρτυρα. Όλη η οικογένεια του υπήρξε πολύ κοντά στο Θεό. Ο Βασίλειος μετά τις πρώτες σπουδές του στη Καισάρεια πήγε στη Κωνσταντινούπολη για θεολογία και νομικά, όπου διδάχθηκε από τον περίφημο εθνικό ρήτορα Λιβάνιο.Αργότερα συνέχισε τις σπουδές του στη Αθήνα για πέντε χρόνια. Όταν επέστρεψε στη Καισαρεία, δίδαξε με επιτυχία την ρητορική, όμως γρήγορα αποφάσισε να ασπασθεί το μοναχικό βίο.
Το έργο του Άγιου Βασίλειου ήταν τεράστιο και πολύ σημαντικό γι αυτό και ονομάστηκε "Μέγας". Πρώτα πρώτα μοίρασε όλη την περιουσία του στους φτωχούς. Σε μεγάλες επιδημίες που ταλαιπωρούσαν τον λαό ήταν παρών και βοηθούσε σωματικά και ψυχικά διδάσκοντας την πίστη του Χριστού. Συμπλήρωσε με ευχές την Θεία Λειτουργία που ακούμε αυτές τις μέρες στη εκκλησία και φέρει το όνομά του (Λειτουργία Αγίου Βασιλείου) έγραψε πολλά βιβλία για την καθοδήγηση των χριστιανών και ίδρυσε πολλά μοναστήρια. Το πιο σπουδαίο του έργο όμως ήταν η οργάνωση της ελεημοσύνης και φιλανθρωπίας στη επαρχία του. Κοντά στη Καισάρεια έφτιαξε μια ολόκληρη πόλη από φιλανθρωπικά ιδρύματα, γηροκομεία, νοσοκομεία, ξενοδοχεία, ορφανοτροφεία κ.α. η οποία προς τιμή του ονομάστηκε "Βασιλειάδα". Επίσης, ιδρυσε και καθιέρωσε την διανομή αγαθών τρόφιμα, ρούχα, χρήματα και κάθε είδους βοήθεια σε φτωχές οικογένειες. Εγκατέλειψε τα εγκόσμια πάμφτωχος σε ηλικια 48 ετών στις 31 Δεκεμβρίου του 378, αφήνοντας πίσω μεγάλη θλίψη και γενικό πένθος στο λαό. Το ποίμνιο του, προέπεμψε την σωρό του στη Άνω Ιερουσαλήμ την 1η Ιανουαρίου του 379.
Αυτή ήταν η αληθινή ιστορία της ζωής του Αγίου Βασίλειου, ωστόσο στη πορεία υπέστη ουσιώδεις αλλαγές από την ορθόδοξη παράδοση. Στη Ελλάδα η μετατροπή της μορφής του Αγίου Βασίλειου στο βορειοευρωπαίο και βορειοαμερικανό Santa Claus φαίνεται πως πέρασε στη αστική κυρίως τάξη στη δεκαετία 1950-1960 από τους "συγγενείς" μετανάστες που με τις ευχητήριες κάρτες τους εισήγαγαν και στη Ελλάδα την νέα μορφή του Άι Βασίλη.
Στη Ευρώπη,το πρόσωπο του φορέα δώρων έχει ταυτιστεί με την ιστορία του Αγίου Νικόλαου, αρχιεπισκόπου Μύρων που φημιζόνταν για την γενναιοδωρία του. Σύμφωνα με την χριστιανική θρησκεία, ο άγιος Νικόλαος γεννήθηκε το 280 μ.Χ στα Πάταρα, μια παραθαλάσσια πόλη της Λυκίας, στη σημερινή Τουρκία, από ευσεβέις και πολύ πλούσιους γονείς τους οποίους όμως έχασε σε ηλικία δεκατριών ετών εξαιτίας ενός λοιμού. Κληρονόμησε μια μεγάλη περιουσία, την οποία διέθεσε για να ανακουφίζει τους φτωχούς και όλους όσους είχαν ανάγκη. Ο θείος του που ηταν ιερέας τον έβαλε σε μοναστήρι ώστε να γίνει και ο ίδιος ιερέας. Σε ένα ταξίδι του στα Ιεροσόλυμα χειροτονήθηκε ιερέας και σε σύντομο χρονικό διάστημα έγινε επίσκοπος στην Μύρα, παρόλο που ήταν πολύ νέος.
Ο Άγιος Νικόλαος έφυγε από τη ζωή σε βαθειά γηρατειά το 330 ή 333/4 μ.Χ. Σύμφωνα με την Καθολική εκκλησία πέθανε στις 6 Δεκεμβρίου του 342 μ.Χ. Αυτή την ημέρα τιμάται η μνήμη του και από τις δύο εκκλησίες (Ορθόδοξη και Καθολική).Με το πέρασμα των χρόνων η φήμη του ως θαυματουργού αγίου εξαπλώθηκε στη δύση, ιδιαίτερα μεταξύ των ναυτικών, αυτό είχε σαν αποτέλεσμα το 1087 Ιταλοί ναυτικοί να κλέψουν το λείψανό του από τον τάφο του στη Μύρα, για να το προστατέψουν δήθεν από τους πειρατές. Το λείψανο μεταφέρθηκε στο Μπάρι της Ιταλίας, όπου έγινε μεγάλος εορτασμός, ενώ διαδόθηκαν φήμες ότι εκείνη την ημέρα θεραπεύτηκαν σαράντα επτά άνθρωποι και πολλοί άλλοι τις επόμενες ημέρες. Οι κάτοικοι του Μπάρι έχτισαν προς τιμήν του αγίου μια μεγαλόπρεπη εκκλησία, για να στεγάσουν το λείψανό του. Ο θρύλος του Αγίου Νικολάου απέκτησε ιδιαίτερη φήμη και άρχισε να απεικονίζεται με λευκή γενειάδα, να πετάει στον ουρανό πάνω σε ένα λευκό άλογο. Ακόμα και σήμερα την ημέρα της γιορτής του γίνεται μεγάλο θρησκευτικό πανηγύρι στο Μπάρι. Μαζί με τα λείψανα του Αγίου έφτασαν στη Δύση και οι θρύλοι που τον συνόδευαν..
Σύμφωνα με ένα γνωστό μύθο, ένας έμπορος στα Πάταρα έχασε την περιουσία του και δεν μπορούσε να ζήσει την οικογένειά του. Ο Νικόλαος έμαθε την τραγική κατάσταση της οικογένειας και θέλησε να βοηθήσει. Έτσι, κατά τη διάρκεια της νύχτας για να μη γίνει αντιληπτός, έριξε χρυσό από την καμινάδα και αυτός προσγειώθηκε μέσα σε μια κάλτσα, που οι κόρες είχαν κρεμάσει στο τζάκι για να στεγνώσει. Έτσι, προέκυψε το έθιμο να μπαίνουν τα δώρα σε κάλτσες κρεμασμένες στο τζάκι. Επίσης, επειδή ο Άγιος Νικόλαος δώριζε στους ανθρώπους ό,τι είχαν ανάγκη, προέκυψε το έθιμο της ανταλλαγής δώρων την παραμονή της ημέρας του θανάτου του. Τα έθιμα αυτά γνώρισαν μεγάλη αποδοχή στη μεσαιωνική Ευρώπη, ιδιαίτερα στην Ιταλία, τη Γαλλία και την Ισπανία, όπου τα δώρα ήταν συνήθως χειμωνιάτικα φρούτα, καρύδια και γλυκά.Ακόμα, το 12ο αιώνα Γαλλίδες καλόγριες μοίραζαν δώρα στη μνήμη του Αγίου Νικολάου, την ημέρα της επετείου του θανάτου του. Αυτή θεωρείται και η απαρχή του εθίμου στη δυτική κουλτούρα.
Στα χρόνια της μεταρρύθμισης του προτεσταντισμού, η Καθολική εκκλησία βρισκόταν σε παρακμή. Οι Ολλανδοί, που ήταν ναυτικός λαός, μετέφεραν τη φήμη του Αγίου Νικολάου από την Ιταλία και την Ισπανία στο Άμστερνταμ. Επηρεασμένοι από τη συμμαχία τους με τους Ισπανούς και συμμετέχοντας στις πανηγυρικές τους εκδηλώσεις για τη γιορτή του Αγίου Νικολάου, σύντομα τον συγχώνευσαν με ένα δικό τους παγανιστικό, πληθωρικό τοπικό ήρωα του χειμώνα, τον Wooden, που ήταν γερμανικής και σκανδιναβικής προέλευσης. Η θεότητα αυτή διέθετε πλούσια γενειάδα και πετούσε καβάλα σε οκτάποδο άλογο.Η νέα μορφή του Αγίου Νικολάου για τους Ολλανδούς δεν είχε πια αυστηρή μαυριδερή γενειάδα, αλλά ολόλευκη και πολύ μεγάλη. Δεν έμοιαζε με τον αδύνατο, αυστηρό Επίσκοπο των Καθολικών. Αντίθετα, ερχόταν με πλοίο από την Ισπανία, είχε μαζί του ένα μαυριτανό βοηθό τον Zwart Piet (Μαύρο Πητ) και γύριζε τη χώρα καβάλα στο άσπρο άλογό του.
Το 1626 οι Ολλανδοί μεταναστεύοντας στη Αμερική έπαιρναν μαζί τους για φυλακτό και τη εικόνα του Αγίου Νικόλαου- Sinter Klaas. Στη Αμερική για πολλά χρόνια, εξαιτίας της επικράτησης των αγγλικής καταγωγής μεταναστών, ο Sinter Klaas παρέμεινε στα αζήτητα μέχρι το 1773 όπου εφημερίδα της Νέας Υόρκης ανέφερε ότι ομάδες ολλανδικών οικογενειών συγκεντρώθηκαν για να τιμήσουν την επέτειο του θανάτου του Αγίου Νικόλαου.Το 1804 ο John Pintard, μέλος του Ιστορικού Συλλόγου της Νέας Υόρκης, στην ετήσια συγκέντρωση του συλλόγου, μοίρασε ξυλογραφίες με τη μορφή του Αγίου Νικολάου. Το φόντο της εικόνας περιλάμβανε οικείες εικόνες του αγίου και κάλτσες γεμάτες παιχνίδια και φρούτα, κρεμασμένες πάνω από ένα τζάκι.Αυτός όμως που ανασκεύασε το θρύλο, φαίνεται ότι είναι ο Αμερικανός λαϊκός συγγραφέας Washington Irving το 1809. Γράφοντας την ιστορία της Νέας Υόρκης για λογαριασμό του Ιστορικού Συλλόγου της Νέας Υόρκης, που θεωρούσε τον "Saint Nichlolas" προστάτη της πόλης, έδωσε νέες διαστάσεις στο θρύλο. Εκεί ο Άγιος Νικόλαος εμφανίζεται ως πολεμικός προστάτης των Αμερικανών επαναστατών, σαν ένα αντίβαρο του Αγίου Γεωργίου, που ήταν ο προστάτης του αγγλικού στρατού. Ο Irving δανείστηκε στοιχεία από την ολλανδική εκδοχή του Αγίου Νικολάου και τον περιέγραψε να έρχεται πάνω στο άλογό του και να μοιράζει δώρα.
Σύμφωνα όμως με μια άλλη άποψη ο Santa Claus γεννήθηκε κατά τη διάρκεια του αμερικανικού Εμφυλίου, όταν ο Ναστ εργαζόταν στο Harper’s Weekly, στο μεγαλύτερο περιοδικό της εποχής και του είχε ανατεθεί να απεικονίζει με αλληγορικές εικόνες τα δρώμενα του πολέμου. Μία από αυτές ήταν “Ο Άγιος Βασίλης στο στρατόπεδο”, όπου παρουσιάστηκε για πρώτη φορά ο Άγιος με τα χαρακτηριστικά ενός ευτραφούς, ροδαλού άνδρα, στολισμένου από άστρα, ο οποίος μοίραζε δώρα σε ένα στρατόπεδο των Βορείων.Βασισμένος στην επιτυχία που γνώρισε το έργο του το 1862, ο Ναστ συνέχισε να παράγει σχέδια του Άγιου Βασίλη κάθε Χριστούγεννα κατά την περίοδο του Εμφυλίου Πολέμου. Και η σύλληψή του έγινε αποδεκτή, γιατί έδωσε στην παραδοσιακή ασκητική, αυστηρή και αποστεωμένη εικόνα του Father Christmas μια άλλη διάσταση, που αντικατόπτριζε την αφθονία και την ευμάρεια.Γύρω στα 1870 η γλυκιά και γενναιόδωρη μορφή του ταξίδεψε και στη Βρετανία, όπου και συγχωνεύτηκε με το σκανδιναβικής προέλευσης πατέρα των Χριστουγέννων και γέννησε μύθους, θρύλους και τραγουδάκια.
Μέχρι την δεκαετία του 1930 η στολή του Άι Βασίλη είχε τα χρώματα του ουράνιου τόξου. Ποιος λοιπόν έβαλε την τελική πινελιά προκειμένου να αποκτήσει ο Άγιος Βασίλης την μορφή που όλοι έχουμε σήμερα στο μυαλό μας; Δημιουργός της πιο αναγνωρίσιμης προσωπικότητας του πλανήτη ήταν ο σχεδιαστής Χάντομ Σάντμπλομ, στο οποίο ανέθεσε η εταιρεία Coca cola να σχεδιάσει μια συμπαθητική φιγούρα ενός καλοκάγαθου Santa Claus προκειμένου να αποτυπωθεί πάνω στα μπουκάλια του διάσημου αναψυκτικού και να αυξηθούν οι πωλήσεις. Έτσι, χάρη σε μια εξαιρετική ιδέα του Σάντμπλομ το 1931 ο Santa Claus απέκτησε κόκκινη στολή.
Ο Άη Βασίλης αποτελεί πλέον μια διεθνή λαογραφική μορφή, η οποία προσφέρει δώρα σε παιδιά και σε "μεγάλα" παιδιά που υπήρξαν "καλά" κατά την διάρκεια του έτους. Η γνωστή μορφή με την κόκκινη στολή και την λευκή γενειάδα από όπου και αν ξεκινάει ένα είναι σίγουρο! Ότι ταξιδεύει στο κόσμο δίνει δώρα, χαρίζει τη ευχή του και καλή τύχη. Από όπου και αν προέρχεται ο Άγιος Βασίλης, όπως και αν τον αποκαλούν σε κάθε γωνιά του κόσμου, ο μύθος του είναι πανίσχυρος. Φέτος, για άλλη μια φορά, θα ΄ρθει πάλι φορτωμένος δώρα και όλα τα παδιά θα τρέξουν γεμάτα χαρά να τον υποδεχτούν. Ας μη στερήσουμε στα παιδιά αυτό το ταξίδι στο...όνειρο! Το χουν τόσο ανάγκη! Και μια μικρή συμβουλή.Εμείς, οι λίγο μεγαλύτεροι ας προτρέψουμε τα παιδιά να γράψουν ένα γράμμα και μαζί μ αυτά ας γράψουμε κι εμείς ένα..Ας κλείσουμε τα μάτια για λίγο και ας ανοίξουμε την καρδιά...Και ό,τι σκεφτούμε, ό,τι ονειρευτούμε, ό,τι γράψουμε στο χαρτί, ό,τι επιθυμούμε ας βγει αληθινό αυτό το χρόνο.......
Σχόλια